Mantelzorgers zijn een essentiële schakel in ons zorgsysteem. Meer nog: ze zijn onmisbaar, maar nog vaak onzichtbaar. Om hier verandering in te brengen, bundelen de zes erkende mantelzorgverenigingen, het Vlaams Expertisepunt Mantelzorg, het Vlaams Instituut voor de Eerste Lijn (VIVEL) en WVLManteltmee voor het eerst hun krachten. Op 23 juni, tijdens de Dag van de Mantelzorg, willen ze mantelzorgers een pluim geven en bestaande ondersteuningsmogelijkheden en acties voor mantelzorgers in de kijker zetten.
Het Vlaams mantelzorgplan zal een focus leggen op o.a. psychische ondersteuning voor mantelzorgers en zal werkgevers, scholen en zorgverleners aansporen om meer aandacht te hebben voor mantelzorg.
Voor 1 op 3 is de zorg meer dan alledaags
‘Zorgen voor’ doen we allemaal, elke dag, zonder dat we er veel over moeten nadenken. Maar voor een op de drie Vlamingen is die zorg meer dan alledaags. Mantelzorgers zijn geen professionele hulpverleners en geen vrijwilligers, maar nemen wel een belangrijke en onmisbare rol op in de zorg en ondersteuning voor een naaste die ziek, psychisch kwetsbaar of hulpbehoevend is. Zo ondersteunen ze een partner, een ouder, een kind, een broer of zus, een vriend of buur. De zorg die mantelzorgers – jong én oud – opnemen, varieert van helpen met boodschappen, maaltijden en wassen, tot het bieden van mentale steun. Ze doen dit vaak uit noodzaak, maar vooral uit liefde. Mantelzorgers worden niet voor niets de stille helden van de zorg genoemd.
Veel mantelzorgers beseffen niet dat ze mantelzorger zijn of welk ondersteuningsaanbod er vandaag al bestaat. Hun inzet wordt daarnaast nog te vaak als vanzelfsprekend beschouwd en dus onvoldoende (h)erkend door hun omgeving en door professionele zorg- en hulpverleners, werkgevers, leerkrachten,… Door een groter bewustzijn rond het thema te creëren, verhoogt het begrip en de ondersteuning wanneer mantelzorgers hun rol combineren met andere facetten van hun leven. Want vanzelfsprekend is mantelzorg allesbehalve. Uit de Zorgenquête van het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (2021)1 blijkt dat 7 op 10 Vlamingen mantelzorg combineert met betaald werk. Ook 63% van de jonge mantelzorgers (18-25 jaar) volgt een opleiding. De zorg voor zichzelf wordt bij mantelzorgers al snel ondergeschikt. Zo ervaart 18% onvoldoende tijd voor zichzelf en 12% onvoldoende tijd voor het eigen gezin, vanwege de zorg en ondersteuning die men biedt.1
Mantelzorg verdient een pluim
Het hele jaar door zetten mantelzorgverenigingen zich in om mantelzorgers te begeleiden en ondersteunen. Dit doen ze door het organiseren van verschillende infosessies, het verbinden van lotgenoten, het bieden van een luisterend oor, …én het organiseren van Dag van de Mantelzorg. Op 23 juni slaan de zes erkende mantelzorgverenigingen, het Vlaams Expertisepunt Mantelzorg, het Vlaams Instituut voor de Eerste lijn en WVLManteltmee de handen in elkaar. Enerzijds om Vlaanderen warm maken om een mantelzorger in de buurt te bedanken. Anderzijds om de bestaande ondersteuningsmogelijkheden breder bekend te maken. Zo is er een gezamenlijke website opgericht met alle nuttige informatie voor mantelzorgers: www.dagvandemantelzorg.be. Op de website kunnen mensen naar aanleiding van Dag van de Mantelzorg een kaartje downloaden en mantelzorgers de pluim sturen die ze verdienen.
“Vandaag geef ik graag in het bijzonder een pluim aan alle mantelzorgers. Zij bieden belangeloos de beste zorgen aan een naaste, maken hiervoor tijd vrij… en dat is niet altijd evident. Het Vlaamse mantelzorgplan zet in op het herkennen en erkennen van de mantelzorgers. De uitrol van dit plan is volop bezig, het moet ervoor zorgen dat mantelzorgers de nodige erkenning en waardering krijgen. Want dat verdient elk van hen. Zij bieden belangeloos de beste zorgen aan een naaste, maken hiervoor tijd vrij. Dat is niet altijd evident. Daarom willen we hen via het Vlaams mantelzorgplan voldoende ondersteunen door in te zetten op een goede verbinding met professionele zorg en aandacht voor de combinatie zorgen en werken. Via de nieuwe website bundelen we ook alle info en hulp.”
Mantelzorg in cijfers
- 1 op de 3 Vlamingen van 18 jaar en ouder verleent of verleende mantelzorg in het afgelopen jaar.
- 21% van de Vlaamse jongeren in de leeftijdsgroep van 11 tot 18 jaar (of 119.000 jongeren) woont bij een persoon met een langdurige ziekte of beperking. 5% van de Vlaamse jongeren zorgt minstens 4u per week voor een persoon met een langdurige ziekte of beperking wat overeenkomt met 27.253 jongeren in de leeftijdsgroep van 11 tot 18 jaar.
- 67% van de mantelzorgers verleent minder dan 10 u/week hulp en ondersteuning, 19% tussen 10u-20u/week, 11% tussen 21u-60u/week en 3% meer dan 60u/week. Bij de 65-plussers en lager opgeleiden zien we dat zeer intensieve mantelzorg bieden, meer voorkomt.
- Als alle uren die mantelzorgers aan hulp spenderen zouden worden betaald, dan betekent dat een jaarlijkse kost van 11,38 miljard euro.
Bronnen – Willems,A., Bracke, M..,Mortelmans,D., Declercq,A.,.De Koker, B. & Heylen, L (2021). Technisch rapport Zorgenquête 2021 (EF63) Universiteit Antwerpen//Bronselaer,J .• Demeyer,B., Vandezande, V., Dockx,J.,Denies,K., Dierckens.M., & Detaruelle, K. (2021).Jonge mantelzorgers in de kijker. Resultaten en aanbevelingen vanuit drie onderzoeksrapporten. Vlaamse overheid, Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.//Desmedt, M., Bergs,J., Vertriest, S., Hellings.J., Petrovic, M., & Vandïjck, D. (2016). De economische waarde van mantelzorg en de financiële impact ervan op de ziekteverzekering. Universiteit Hasselt.
Nieuw Vlaams Mantelzorgplan
Naast (h)erkenning is er een grote nood aan betere ondersteuning en begeleiding van mantelzorgers. Tot enkele jaren geleden was er in Vlaanderen geen geïntegreerd mantelzorgbeleid. VIVEL voerde – in samenwerking met onderzoekers verbonden aan de Academie Voor De Eerste Lijn, mantelzorgers zelf, maar ook met experten uit verschillende domeinen zoals werk en onderwijs – onderzoek naar hoe een Vlaams Mantelzorgbeleid eruit zou moeten zien. Het onderzoek leidde tot een aantal beleidsprioriteiten die op hun beurt geleid hebben tot het nieuw Vlaams mantelzorgplan 2022-2024.
De uitvoering van het plan wordt gecoördineerd door het Vlaams Expertisepunt Mantelzorg, ingekanteld bij VIVEL. Met onze coördinatie zetten we sterk in op samenwerking en betrokkenheid van verschillende organisaties, beleidsdomeinen en -niveaus. Samen met partners vanuit Onderwijs, Opgroeien, Werk, Jeugd, geestelijke gezondheidszorg, Zorg en Welzijn streven we naar brede implementatie en maatschappelijk draagvlak voor het nieuw Vlaams mantelzorgbeleid.
“In het co-creatieve traject voor de ontwikkeling van het Mantelzorgplan werden de krachten van verschillende organisaties gebundeld. We ondervinden de gezamenlijke impact van deze samenwerking, en willen die dan ook verder inzetten voor de uitvoering van het plan. Samen maken we een vuist om mee op de tafel te slaan, om zo nadrukkelijk aandacht te vragen voor mantelzorgers in Vlaanderen.”
Er werden na prioritering vijf projecten uitgewerkt door de zes erkende mantelzorgverenigingen en het Vlaams Expertisepunt Mantelzorg. De Vlaamse Overheid investeert 1 miljoen euro aan relancemiddelen om deze projecten de komende twee jaar uit te voeren, samen met talrijke partners:
- Mantelzorgbeleid op het werk
Eén op drie Vlamingen is mantelzorger, en zeven op tien combineert dit met een job. De kans is dus groot dat minstens één van jouw collega’s geconfronteerd wordt met deze evenwichtsoefening. Dit project sensibiliseert onder andere werkgevers en personeelsdiensten om aandacht te hebben voor mantelzorgers op de werkvloer. Naast infosessies en opleidingen worden ‘A tot Z’-begeleidingstrajecten ontwikkeld, die werkgevers ondersteunen bij het installeren van een mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid.
- Mantelzorgondersteuning bij scharniermomenten
Scharniermomenten in de zorg, zoals een opname in een ziekenhuis of woonzorgcentrum, zijn ook voor de mantelzorger ingrijpende momenten. Toch worden ze op deze cruciale momenten, wanneer ze met veel vragen zitten, vaak vergeten. Dit project wil zorgprofessionals sensibiliseren en de tools aanbieden om mantelzorgers zoveel mogelijk te betrekken bij het zorgproces en beslissingen over de zorg van hun naaste.
- Jonge mantelzorgers
Jonge mantelzorgers moeten net als andere jongeren kunnen deelnemen aan alle facetten van het leven. Er wordt in dit project ingezet op sensibilisering en het uitrollen van projecten in het onderwijs, waardoor jonge mantelzorgers in deze dagelijkse context beter (h)erkend en ondersteund worden. Via sensibiliseringscampagnes vergroot men de zichtbaarheid van jonge mantelzorgers in de maatschappij.
- Psychologische begeleiding bij mantelzorgers
Mantelzorgers zijn de stille helden van de zorg. Vaak iets té stil. Ze schenken hun aandacht aan de noden van de degene voor wie ze zorgen en zien dat als vanzelfsprekend, maar ook hun draagkracht kent zijn grenzen. Dit project sensibiliseert rond de bespreekbaarheid van psychische noden bij mantelzorgers en voorziet in laagdrempelige vormen van psychosociale ondersteuning.
- Optimalisatie van de website mantelzorgers.be
Mantelzorgers zien niet langer het bos door de bomen van verlofstelsels, premies en statuten die verspreid zitten over verschillende instanties. Met de vernieuwing en promotie van de website www.mantelzorgers.be, wordt voorzien in een centraal informatiepunt dat basisinformatie rond mantelzorg toegankelijk en helder bundelt.
